Voorvallen met Rotax motoren 912 en 914

Factsheet | 05-03-2024

Samenvatting

Het ABL heeft opvallende meldingen ontvangen van voorzorgslandingen als gevolg van verlies van motorvermogen. Het blijkt vaak te gaan over vliegtuigen met Rotax motoren van het type 912 en 914. Deze motoren worden gebruikt in vliegtuigen in de kleine luchtvaart ('general aviation'). Deze categorie bevat bemande vliegtuigen met een maximum startgewicht van minder dan 5.700 kilo. 

EASA heeft naar aanleiding van soortgelijke voorvallen met de Rotax 912 en 914-motoren een Emergency Airworthiness Directive (AD No.: 2023-0156-E) uitgegeven. De eigenaar heeft de verantwoordelijkheid om de relevante AD's en de aanwijzingen van de fabrikant op te volgen. 

Het ABL heeft een analyse uitgevoerd van de meldingen over problemen met Rotax motoren. De analyse is uitgevoerd op basis van de meldingen in de Nederlandse database met luchtvaartvoorvallen (ECCAIRS). De analyse van de ABL heeft betrekking op de ontvangen meldingen van januari 2021 tot en met december 2023. 

Aantal en type meldingen

• Van de 1.827 bemande vliegtuigen die in Nederland zijn geregistreerd  en een maximum startgewicht hebben van minder dan 5.700 kg, zijn er 297 met een Rotax motor van het type 912 of 914.
• Vanaf januari 2021 tot eind december 2023 zijn er 59 voorvallen gemeld over een probleem met vliegtuigen met een Rotax motor van het type 912 of 914.
• In 3 gevallen werd het voorval gerapporteerd als ernstig Incident en in 1 geval was er sprake van (niet verder omschreven) schade.
• In ongeveer 3/4 deel van de gevallen werd een voorzorgslanding of noodlanding uitgevoerd. In 3 van die voorvallen werd een 'mayday call' gegeven door de piloot en 5 keer een 'pan-pan call'. In 1 geval werd een 'off-field landing' gemaakt.
• Een aanzienlijk deel van de voorvallen is niet door de betrokken piloot gemeld maar door de verkeersleiding of havendienst. Piloten zijn verplicht voorvallen te melden bij de ILT/het ABL.
• Voor enkele toestellen werden meermaals problemen aan de Rotax-motor gerapporteerd.
• De kwaliteit van de meldingen is dusdanig dat er in deze analyse niet meer dan een globaal beeld gegeven kan worden van de aard van de problemen. In slechts enkele gevallen werden details van de oorzaak van de motorproblemen aan het ABL gemeld.

Gevolgen uitval motorvermogen

Uitval of vermindering van motorvermogen is risicovol omdat dit kan leiden tot:

• Een off-field (buitenlanding)
• 'Crash/ditching' (waterlanding) bij gebrek aan goede landingsmogelijkheden
• Verlies van controle over het vliegtuig door focus op de motorproblemen

De analyse van de ABL onderstreept het nut van de 'Engine Failure at T/O' (EFATO) oefeningen tijdens herhalingsoefeningen van piloten, waarbij uitval van de motor wordt gesimuleerd.

Percentage Rotax motoren in vliegtuigen

Rotax-motoren zitten in een substantieel aantal vliegtuigen die Nederlands zijn geregistreerd (zie de volgende grafiek). Bij 297 (16%) van de totaal 1.827 in Nederland geregistreerde bemande vliegtuigen in de kleine luchtvaart is een Rotax motor gebruikt. De Rotax 912 wordt het meest gebruikt, namelijk in 266 luchtvaartuigen (14%). De Rotax 914 is minder in gebruik, namelijk in 31 luchtvaartuigen (2%). In ‘microlight’ vliegtuigen en microlight gyroplanes wordt de Rotax-motor in de 912- en 914-series gebruikt in ongeveer 34% van de luchtvaartuigen in deze categorie. Gevolgd door de motorvliegtuigen in de kleine luchtvaart met ongeveer 17%. Daarnaast zijn Rotax motoren in de 912- en 914-serie beperkt toegepast bij ‘touring motorgliders’ in de categorie zweefvliegtuigen.

Aantal voorvallen per jaar per Rotax motortype

Vanaf januari 2021 tot en met december 2023 zijn er bij het ABL 59 voorvallen gemeld met Rotax-motoren van het type 912 en 914. Deze voorvallen worden door 1 of meerdere partijen gemeld. Bijvoorbeeld door de betrokken piloot, de Havendienst of de verkeersleiding. Onderstaande grafiek toont het jaarverloop. Van de 912- en 914-motor zijn verschillende typen in gebruik. 

Wat opvalt, is dat er in 2021 en 2022 voornamelijk voorvallen met Rotax-motor type 912 ULS gemeld werden. In 2023 is er echter nog maar 1 voorval met dit type gemeld. Het aantal voorvallen met het type 912 S3 lijkt toe te nemen. Voor dit motortype hebben bij een aantal vliegtuigen meerdere voorvallen plaatsgevonden. 

Het aantal meldingen in 2021 was aanzienlijk lager dan in 2022 en 2023. Dit is mogelijk toe te schrijven aan een gestegen meldingsbereidheid.

Gevolgen van motorproblemen

Meldingen bevatten zelden een analyse van de oorzaak van het voorval. Dat bemoeilijkt het in kaart brengen van de gevolgen van motorproblemen voor de vliegtuigoperatieHoe gedetailleerd de melding is, hangt doorgaans af van het type melder. Havendiensten of verkeersleiding hebben vrij beperkte informatie over de aard van het probleem en melden vaak als volgt:

• Vliegtuig meldt motorproblemen
• Vliegtuig keert terug met motorproblemen
• 'Loss of power after take-off'

De melding van de betrokken piloot, of van de verhuurder, club of onderhoudsorganisatie, verschaft soms iets meer details. Onderstaande figuur, een zogenoemd Sankey-diagram, toont per motortype de gemelde effecten . De grafiek laat zien dat in een aantal gevallen het motorvermogen gedeeltelijk of volledig wegviel. In andere gevallen werd een ruw lopende motor gerapporteerd. In iets minder dan de helft van de gevallen was het feitelijke effect niet duidelijk, of werd niet gemeld. Een voorval valt soms in meerdere categorieën in te delen.
 

Gevolgen van motorproblemen op de vliegtuigoperatie

De risico’s bij motoruitval kunnen groot zijn. Zeker tijdens kritieke vluchtfases zoals de take-off. Wanneer bijvoorbeeld de motor bij de take-off op lage hoogte uitvalt en de piloot probeert terug te keren, zijn de risico’s op overtrek of vrille (tolvlucht) aanzienlijk, met kans op een dodelijke afloop. Dit kan ook gebeuren bij minder kritische vluchtfasen. Bijvoorbeeld wanneer de piloot door de motorproblemen onvoldoende focus houdt op de vluchtsituatie. Bij volledige uitval van de voortstuwing is de piloot gedwongen om een noodlanding te maken. Is er dan geen geschikt landingsterrein beschikbaar zoals een ruime akker of grasland, dan kan de uitval resulteren in een crash tegen gebouwen of bomen of andere objecten, of in het water. De geografie van Nederland met redelijk veel vlak en open terrein, is doorgaans in meer of mindere mate geschikt voor dit soort situaties. 

Onderstaand diagram geeft de gevolgen weer van de gemelde motorproblemen op de vliegoperatie. 
 

Praktijkvoorbeelden van voorvallen

De tabel hieronder geeft een indruk van het effect van een motorstoring op de vluchtuitvoering met een selectie van geanonimiseerde beschrijvingen van gemelde voorvallen. Deze praktijkvoorbeelden maken de effecten op de vluchtuitvoering en de handelswijzen van de betrokken piloten inzichtelijk, en kunnen daarom van belang zijn voor piloten. Let op: de procedures zijn niet per se volgens de regels uitgevoerd. In geval van onduidelijkheid over de juiste procedures, kunnen instructeurs duidelijkheid verschaffen.
 

Geanonimiseerde beschrijvingen van de gemelde voorvallen in de periode 2021-2023

Nummer	Beschrijving voorval
1	Na aflevellen vanuit een klim tijdens de trainingsvlucht ging de motor slecht en ruw lopen. Besloten werd een immediate return naar het vliegveld uit te voeren. Tijdens de terugvlucht op de frequentie een pan-pan call gegeven met de melding dat de motor slecht liep en wij een direct left base voor baan gingen uitvoeren, waarbij wij door de (actieve) dropping zone moesten kruisen. Tijdens de return was het niet mogelijk met nagenoeg volvermogen (27”/2250rpm) met een snelheid van 100 kts hoogte te houden. Een v/s van c.a. 100’/min resulteerde ineen shallow descent waarbij wij uitkwamen op 500’ tijdens de final turn waarbij wij precies op daalpad uitkwamen.
2	Ik was Touch & Go’s aan het maken, toen ik full power gaf op de baan tijdens 2e T&G, voelde ik een sterke trilling. Ik dacht eerst dat het neuswieltrilling (shimmy) was, maar toen ik weer loskwam van de baan merkte ik dat de trilling aanhield en herkende ik het als een rough running engine. Ik merkte verminderd vermogen bij uitklimmen en met moeite geklommen en afgelevelled op 700 ft. Ik zag langzaam dalende oliedruk maar had nog wel controle en enigszins power dus besloten tot kort circuit terug naar RWY21, geen pan-pan afgegeven.
3	In de start begon de motor ruw te lopen bij een toerental ruim boven de 4000. Start afgebroken.
4	Voorzorgslanding als gevolg van rough running engine.
5	After touch & go rwy 06 at 200 ft in climb out engine power dropped/ engine rough running inmediate return initiated, against the traffic flow. Landed with tailwind at rwy 24.
6	Na 7 trainingscircuits te hebben gevlogen, met voornamelijk noodlandingen (glide-ins) vertoonde de motor tijdens de klim zeer onregelmatig gedrag. De instrumenten gaven niet aan dat er vermogensverlies was opgetreden. De motor schokte en daardoor trilde het vliegtuig. Het terugnemen van het vermogen (throttle) had niet direct het gewenste resultaat, (de motor bleef ruw en onregelmatig lopen) maar na enkele seconden werd het beter. De instructeur had inmiddels de controls overgenomen en een 180 graden bocht ingezet naar het vliegveld. De instructeur besloot onverwijld te landen, tegen de op dat moment in gebruik zijnde landingsrichting.
7	Vertrekkend vliegtuig declareert een mayday vanwege motorproblemen en keert terug.
8	Vliegtuig is opgestegen van 05 en kreeg op 500 ft een power loss, piloot heeft de overweging gemaakt om in het weiland te landen maar heeft een draai van 180 graden gemaakt en is weer geland op de baan in richting 23.
9	Vlieger geeft op short final een mayday call vanwege een rough running engine, waarna het vermogen snel vermindert en zwarte rook uit de motor zichtbaar is. Nadat de vlieger boven de threshold het gas volledig dichttrekt, valt de motor uit. De vlieger heeft het toestel veilig op de runway kunnen landen.
10	Vliegtuig meldt pan-pan call vanwege motorproblemen en maakt een glide-in.
11	Vliegtuig heeft motorproblemen en vlieger vraagt om een straight-in. Vliegtuig is veilig geland, zonder inzet van hulpdiensten. Vlieger vertelde dat hij een hoge oliedruk had, waardoor hij snel wilde landen.
12	In de start motorstoring waarna ik een onzachte landing maakte, waarbij het toestel nogal wat schade opliep. De havendienst heeft geholpen om de baan weer vrij te maken.

Meer informatie over ABL

Lees meer over het Analysebureau Luchtvaartvoorvallen (ABL) van de ILT.

Melden voorvallen

Lees hoe u als piloot of operator van een drone een voorval kunt melden.