Met deze jaarlijkse handreiking, deelt de Autoriteit woningcorporatie (Aw) casussen en onderwerpen op het gebied van integriteit en fraude die zij in de praktijk tegenkomt. Dit kan de sector helpen om te leren van wat soms buiten het zicht plaatsvindt en om herhaling in de toekomst te voorkomen. In deze handreiking bespreekt de Aw fraude bij woningtoewijzing en is er een terugblik op de handreiking uit 2024.
Signalen fraude bij woningtoewijzing
De Aw ontvangt al jaren regelmatig signalen over het onderwerp fraude bij woningtoewijzing. Het aantal meldingen over dit onderwerp is het afgelopen jaar toegenomen. In de periode van 1 juli 2023 tot 1 juli 2024 kreeg de Aw 10 meldingen over dit onderwerp. In de periode van 1 juli 2024 tot 1 juli 2025 waren dit er 15. Daarom wordt in deze handreiking stilgestaan bij dit onderwerp en de vormen waarin deze fraude kan voorkomen. Dit doet de Aw mede aan de hand van een interview met een bestuurder van een woningcorporatie. Ook worden vanuit de sector zelf aanbevelingen gedaan voor hoe corporaties fraude bij toewijzing van huurwoningen (zoveel als mogelijk) kunnen voorkomen.
Terugblik handreiking integriteit 2024
De vorige handreiking integriteit ging over de stijging van het aantal gemelde fraudegevallen met woningcorporaties als slachtoffer. In de casuïstiek sprong de bouwsector met (onder)aannemers en installateurs er uit. Het aantal meldingen met betrekking tot dit onderwerp blijft hoog. Tussen 1 juli 2024 en 1 juli 2025 ontving de Aw hierover 10 meldingen. Van 1 juli 2023 tot 1 juli 2024 waren dat er 13. Daarom staat deze handreiking opnieuw stil bij de in de handreiking integriteit van 2024 genoemde signalen en de aanbevelingen. Dit gebeurt aan de hand van 2 voorbeelden uit de praktijk.
Fraude bij woningtoewijzing
De druk op de (sociale) huurmarkt is hoog. Daardoor zijn er ook aanzienlijke wachttijden. In 2021 heeft onderzoeksbureau Companen voor de Aw de risico’s bij woningtoewijzing in kaart gebracht. Het gebrek aan voldoende sociale huurwoningen werd destijds genoemd als een belangrijke oorzaak van misstanden in het toewijzingsproces. Sindsdien is de vraag naar (sociale) huurwoningen alleen maar toegenomen. Daarnaast signaleert de Aw dat het aantal (integriteits)meldingen over dit onderwerp toeneemt. Het gaat daarbij onder andere om meldingen van vermoedens van onrechtmatige bevoordeling bij de toewijzing van huurwoningen, vervalsing van inkomensgegevens en kwetsbaarheden in ICT-systemen die frauduleus zijn gebruikt. De Aw ziet hierin aanleiding om in deze handreiking uitgebreid stil te staan bij woningtoewijzing.
Voorbeelden uit de praktijk
Wat kan een woningcorporatie doen om dit te voorkomen?
Bestuurders van de woningcorporaties waar deze casussen zich voordeden, delen concrete aanbevelingen voor wat corporaties zelf kunnen doen om de integriteit van het toewijzingsproces te versterken. Daarnaast geeft de Aw aanvullende aanbevelingen op basis van andere casussen die woningcorporaties hebben gedeeld.
Aanbevelingen van woningcorporatie uit casus 1
Casus 1 toont aan dat het systeem van checks and balances in het woonruimteverdeelsysteem werkt, maar dat verbeteringen mogelijk zijn. De corporatie doet daarom de volgende aanbevelingen:
- Het is beter om directe controle op mutaties in de inschrijfdatum te hebben, in plaats van controles achteraf. Een woonruimteverdeelsysteem dat automatisch meldingen geeft van mutaties zou daarbij kunnen helpen. Tot die tijd vraagt deze corporatie elk kwartaal een rapportage op van de mutaties en past het het vier-ogen-principe toe: elke mutatie wordt handmatig door een collega gecontroleerd.
- Een andere aanbeveling is om medewerkers (van een woonruimteverdeelsysteem) die betrokken zijn bij woningtoewijzing gericht te scholen en begeleiden in het gebruik van systemen, toepassing van regelgeving en gebruik van de geldende procedures. Náást kennisopbouw is ook bewustwording van hun publieke taak en verantwoordelijkheid belangrijk.
Aanbevelingen van woningcorporatie uit casus 2
- Het is belangrijk om, naast een goed ingericht systeem en proces, ook aandacht te hebben voor de soft controls en verantwoord handelen van medewerkers. Voer bijvoorbeeld regelmatig het gesprek over verantwoord handelen (integriteit) binnen (verhuur)teams (als onderdeel van een integriteitsprogramma).
- Bespreek specifieke casussen met directe collega’s om onduidelijkheden weg te nemen.
Overige aanbevelingen
- Zorg voor een actueel informatiebeveiligingsbeleid, waarin afspraken zijn gemaakt over hoe om te gaan met vertrouwelijke informatie in het woningtoewijzingsproces. Denk bijvoorbeeld aan de toekenning en intrekking van (mutatie)rechten. Het zorgen voor (goede naleving van) een clean desk en clear screen beleid is hierbij van belang. Het niet naleven kan immers leiden tot het kunnen (in)zien- en manipuleren van gevoelige informatie door daarvoor onbevoegden.
- Controleer regelmatig de logfiles van ICT-systemen die worden gebruikt bij woningtoewijzing, en regel dat deze logfiles voor langere tijd beschikbaar blijven. Dit maakt dat bij casuïstiek ook na langere tijd nog bewijs kan worden vergaard.
- Overweeg om in het integriteitsbeleid en frauderesponsplan aandacht te besteden aan de (juridische/arbeidsrechtelijke) gevolgen van fraude met woningtoewijzing.
- Bespreek met medewerkers voorbeelden van fraude; maak medewerkers bewust van risico’s. Fraude kan voortkomen uit eigen beweging, maar ook doordat iemand onder druk wordt gezet. Laat het onderwerp regelmatig terugkomen in gesprekken met medewerkers. Kijk daarbij gericht bij welke functies er frauderisico’s zijn.
Terugblik handreiking integriteit 2024
In de handreiking integriteit van vorig jaar gaf de Aw aan dat zij het aantal signalen over woningcorporaties met (vermoedens van) fraude door de bouwsector sterk zag toenemen. Denk bij de bouwsector bijvoorbeeld aan (onder)aannemers en installateurs. De Aw heeft aandacht gevraagd voor de manieren waarop corporaties mogelijk geconfronteerd worden met dergelijke vormen van fraude. Dit gebeurt vaak door het ‘opplussen’ van facturen. De handreiking van 2024 schetst het handelingsperspectief daarin voor corporaties.
Uit de gesprekken die de Aw sindsdien met woningcorporaties heeft gevoerd, blijkt dat de handreiking zowel intern als extern veel aandacht heeft gekregen. Zo zijn interne processen en controles geanalyseerd en verbeterd waar nodig. Ook zijn er woningcorporaties die de handreiking hebben besproken met de aannemersbedrijven en installateurs waarmee zij samenwerken. Tot slot is ook het beeld ontstaan dat accountants naar aanleiding van de handreiking meer aandacht hebben voor dit onderwerp.
Thematisch toezicht onderzoek
Naar aanleiding van de eerdergenoemde stijging van het aantal gemelde fraudegevallen met woningcorporaties als slachtoffer, voert de Aw in 2025 een thematisch onderzoek uit naar integriteit bij onderhoudsprojecten. Voor dit onderzoek zijn 20 corporaties aselect geselecteerd. Die corporaties hebben schriftelijk vragen gekregen. De komende maanden heeft de Aw gesprekken om nadere toelichting te krijgen. De bevindingen uit het onderzoek worden naar verwachting in december 2025 gedeeld met de sector. Het doel hiervan is om te leren van de werkwijze en ervaringen van collega corporaties.
Voorbeelden uit de praktijk
Omdat het aantal ontvangen meldingen over dit onderwerp het afgelopen jaar hoog bleef, wordt hieronder aan de hand van 2 praktijkcasussen teruggeblikt op de aanbevelingen uit de handreiking integriteit van 2024. In onderstaande casussen ziet de Aw goede praktijkvoorbeelden van opvolging van de aanbevelingen uit de vorige handreiking.
Reflectie
In beide casussen hebben de corporaties direct een onderzoek ingesteld na het ontvangen van signalen over mogelijke onrechtmatigheden/fraude. Daarnaast hebben zij (als onderdeel van een communicatieplan) de Aw in een vroeg stadium geïnformeerd over deze casussen en de Aw daarna op de hoogte gehouden van verdere ontwikkelingen.
Verder nemen de woningcorporaties hun processen, beleid en opdrachtgeverschap naar aanleiding van deze casussen nog eens kritisch onder de loep.
Daarnaast verwijst de woningcorporatie van casus 3, om herhaling te voorkomen, in het contracteringsproces met een nieuwe aannemer voortaan naar hun integriteitscode. Ook voert de corporatie met deze aannemer regelmatig gesprekken over integriteit. Dit is een mooi voorbeeld van het borgen van ‘goed opdrachtgeverschap’ in relatie tot het onderwerp integriteit.
Tot slot hebben beide corporaties aangifte gedaan. Naast dat aangifte is gedaan van een (vermoedelijk) misdrijf, was de overweging om aangifte te doen tevens om vanuit de corporatiesector een breder (maatschappelijk) signaal af te geven. In het proces van de aangifte is nadrukkelijk stilgestaan bij het belang van de externe verantwoording en het mogelijke afbreukrisico.
Aangifte doen
Met betrekking tot het doen van aangifte heeft de wetgever bepaald dat woningcorporaties in bepaalde situaties een aangifteplicht hebben. Over (het proces van) het doen van aangifte en de verplichtingen voor woningcorporaties, heeft de Aw het afgelopen jaar diverse vragen gekregen van woningcorporaties. In deze Vraag aan de Aw vindt u meer informatie over dit onderwerp.
Op de webpagina van de ILT-IOD vindt u meer informatie over het doen van aangifte.
Tot slot
Deze handreiking is op basis van ontvangen signalen vooraf besproken met Aedes, Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW), en het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) om het bereik van dit signaal zo groot mogelijk te maken. Alle partijen erkennen het belang van dit signaal. De Aw blijft hierover in contact met deze belanghebbenden, als dit noodzakelijk blijkt om eventueel verdere stappen te nemen.