Handreiking integriteit en fraude woningcorporaties 2024
De Autoriteit woningcorporaties (Aw) houdt onder andere toezicht op de onderwerpen ‘governance en integriteit van beleid en beheer’ en ‘het beschermen van het maatschappelijk bestemd vermogen’ van woningcorporaties en hun dochtermaatschappijen. Om woningcorporaties bewust te maken van integriteit deelt de Aw een aantal casussen die zij in de praktijk tegenkomt. Dit doet de Aw om de sector in de gelegenheid te stellen te leren van wat soms buiten het zicht plaats vindt en herhaling in de toekomst te voorkomen.
De Aw ziet de laatste maanden een zorgwekkende stijging van het aantal gemelde fraudegevallen waarvan woningcorporaties het slachtoffer zijn geworden. Daarbij springt in de casuïstiek de bouwsector met (onder)aannemers en installateurs er uit. Deze handreiking staat daarom in het teken van fraude door dit type partijen die door de woningcorporaties worden ingehuurd.
Net als in eerdere handreikingen, licht de Aw dit jaar een aantal voorbeelden toe die zij heeft ontvangen om meer inzicht te verschaffen in de handelswijzen (modi operandi) van frauderende partijen. Daarnaast wordt een aantal overige signalen en de daarin aangetroffen modi operandi gedeeld. Verderop in deze handreiking besteedt de Aw aandacht aan de stappen die woningcorporaties kunnen ondernemen wanneer zij (mogelijk) slachtoffer zijn van fraude. Ook wordt aandacht besteed aan de maatregelen die een woningcorporatie (preventief) kan nemen om het risico op fraude te verkleinen. In dit kader wordt tot slot stilgestaan bij de mogelijkheid tot het doen van aangifte bij de Inspectie Leefomgeving en Transport – Inlichtingen en Opsporingsdienst (ILT-IOD).
Stijging onderwerp fraude bij meldingen integriteit
De Aw heeft tussen 1 juli 2023 en 1 juli 2024 87 meldingen binnengekregen. Het grootste deel daarvan werd direct of na onderzoek niet als een integriteitsvraagstuk aangemerkt. Daarnaast blijft er ook dit jaar een significant aantal vastgestelde integriteitszaken over. Het aantal meldingen waarbij specifiek vermoedens van fraude zijn geuit is opgelopen naar 13, waar dat tussen juli 2022 en juli 2023 nog nihil was. Hoewel nog niet van alle zaken het onderzoek is afgerond maakt de Aw zich ernstige zorgen over deze stijging.
Risico’s bij druk op de sociale huursector blijven bestaan
De prestatiedruk op woningcorporaties is groot, onder andere door de Nationale prestatieafspraken en de verplichtingen in het kader van de verduurzamingsopgave. De samenwerking tussen woningcorporaties en ontwikkelaars, bouwers, (onder)aannemers en installateurs (etcetera) wordt hiermee geïntensiveerd. Door schaarste van onder andere vakmensen en bouwmaterialen in combinatie met de prestatiedruk, neemt in theorie het risico op fraude toe. Dit ziet de Aw nu ook terug in de praktijk in een verhoging van het aantal (concrete) fraudesignalen en - meldingen. Deze meldingen hebben betrekking op fraude door partijen waarmee woningcorporaties zakendoen. Uit de eerste onderzoeksresultaten naar de meldingen blijkt dat de benadelingsbedragen oplopen tot € 1 miljoen. De sector wordt hierdoor geconfronteerd met ‘weglek’ van maatschappelijk vermogen. De Aw vindt dit een zeer zorgelijke ontwikkeling. Zeker in een tijd waarin woningcorporaties forse investeringen doen in het bouwen en onderhouden van woningen. Reden genoeg om aandacht te vragen voor dit onderwerp. Eerder deed de Aw dat al met
de handreiking Integriteit 2023.
Rode draad in de signalen en meldingen die de Aw recent heeft ontvangen is fraude door het ‘opplussen’ van facturen door (onder)aannemers. Het gaat daarbij zowel om materiaal als om uren. Dat de voorbeelden uit deze handreiking betrekking hebben op fraude door (onder)aannemers, wil overigens niet zeggen dat dit de enige vorm van fraude is waar woningcorporaties mee te maken kunnen krijgen. Woningcorporaties werken immers met veel meer soorten partijen samen die voor of namens hen werkzaamheden uitvoeren. Ook hier ziet de Aw in de recente meldingen voorbeelden van.
Voorbeelden uit de praktijk
Rol van de Aw
De toezichthouders van de Aw streven naar openheid en transparantie in de contacten met de (bestuurders en Raden van Commissarissen (RvC) van) woningcorporaties. Vanuit die openheid verwacht de Aw dat woningcorporaties haar in een vroeg stadium en proactief informeren over mogelijke integriteitsproblemen. Door het vroegtijdig informeren kunnen de Aw en de ILT-IOD hun kennis en expertise op het gebied van integriteit inzetten in de overleggen met u als woningcorporatie. Het uitgangspunt van de Aw daarbij is toezicht vanuit vertrouwen. Het gemeenschappelijke doel is immers het creëren van maatschappelijke meerwaarde en effect vanuit de brede blik van het volkshuisvestelijk belang. De komende tijd wordt door de toezichthouders van de Aw tijdens de (toezicht)gesprekken meer aandacht besteed aan fraude en integriteit.
Wat kan een woningcorporatie zelf (preventief) doen?
De verantwoordelijkheid voor het handelen inzake fraude(preventie) ligt primair bij het bestuur en de RvC. Belangrijk is dat zij hierbij rekening houden met zowel het belang van de eigen woningcorporatie als het sectorale en bredere maatschappelijke/volkshuisvestelijke belang. Hier een aantal aanbevelingen om fraude vast te stellen of te voorkomen:
- Stel een fraudecalamiteitenplan op.
- Maak gebruik van de aanbevelingen uit de frauderisicoanalyse van de accountant.
- Beoordeel de interne processen met betrekking tot inkoop, aanbesteding, facturatie en kostencalculatie nog eens kritisch.
- Evalueer regelmatig de samenwerking en overeenkomsten met de samenwerkende partijen.
- Borg in processen ‘goed opdrachtgeverschap’ ook vanuit het perspectief van integriteit en besteed hier regelmatig aandacht aan.
- Controleer steekproefsgewijs of de ontvangen facturen overeenkomen met gemaakte afspraken.
- Vergelijk het aantal opgegeven uren in de mandagenstaten met het totaal aantal gefactureerde uren.
Mogelijk benadeeld door fraude en dan?
Mocht een woningcorporatie onverhoopt slachtoffer zijn geworden van (mogelijke) fraude, dan kan deze de volgende acties (laten) ondernemen:
- Stel de RvC en de toezichthouder van de Aw op de hoogte van de situatie en verdere ontwikkelingen.
- Stel een onderzoek in naar de (mogelijke) fraude. Maak gebruik van de expertise van de Aw in het bepalen van de onderzoeksopdracht.
- Stel een (extern) communicatieplan op. Overweeg om een bericht op de website te plaatsen, het anderszins informeren van stakeholders en houd daarbij rekening met mogelijk (negatieve) media-aandacht.
Het doen van aangifte
De Aw constateert dat het doen van aangifte geen vanzelfsprekendheid is voor woningcorporaties die slachtoffer zijn van frauduleus handelen. Hoewel het in individuele gevallen opportuun kan lijken om geen aangifte te doen, is het doen van aangifte vaak in het belang van de woningcorporatiesector als geheel en daarmee in het maatschappelijke/volkshuisvestelijke belang:
- Een strafrechtelijke interventie (veroordeling) heeft een signaalfunctie naar de branche waarin de fraude wordt gepleegd. Daarbij kan het niet doen van aangifte en het onbestraft blijven van frauderende partijen, ervoor zorgen dat het frauderisico blijft bestaan of toeneemt.
- Bij een opsporingsonderzoek kunnen meer frauduleuze handelingen worden blootgelegd die anders niet zouden zijn ontdekt.
- In zaken die woningcorporaties betreffen gaat het vaak om frauduleuze handelingen, bijvoorbeeld valsheid in geschrifte, oplichting en witwassen. Vanuit sociaal maatschappelijk oogpunt is er dan sprake van weglek van maatschappelijk vermogen.
- De woningcorporatie kan zich als benadeelde partij voegen in het strafproces en de door het strafbare feit geleden schade vergoed krijgen.
- Bij vervolging en veroordeling van de verdachte(n) vindt er een registratie plaats in het justitieel systeem waardoor het moeilijker is om voor bepaalde functies een VOG-verklaring te krijgen. Hierdoor wordt het lastiger om een (openbare) functie te bekleden of lid te zijn van een vereniging.
Iedereen (zowel een natuurlijk- of rechtspersoon) die kennis draagt van een begaan strafbaar feit is bevoegd daarvan aangifte te doen (artikel 161 van het Wetboek van Strafvordering). De aangifte kan zowel bij de politie als bij de ILT-IOD gedaan worden.
Op de website over ILT-IOD vindt u meer informatie over het doen van aangifte.
Tot slot
Deze handreiking is op basis van de thans ontvangen signalen vooraf besproken met Aedes, VTW, Bouwend Nederland en BZK om het bereik van dit signaal zo groot mogelijk te maken. Het belang van dit signaal wordt door allen erkend en de Aw blijft hierover in contact met deze belanghebbenden als dit noodzakelijk blijkt om eventueel verdere stappen te nemen.